Habilitacja jest największym stopniem naukowym w Polsce. Stopień taki jest nadawany na skutek udanego przewodu habilitacyjnego. Do wszczęcia przewodu uprawniona jest osoba, która posiada stopień naukowy doktora i znaczący dorobek naukowy. Kandydat musi przedstawić również rozprawę habilitacyjną. Prace doktorskie stanowią pierwszy krok do całego procesu habilitacji.

Nie wszystkie uczelnie są uprawnione do nadawania stopni doktora habilitowanego. Takie prawo przysługuje jedynie wydziałom i instytutom, które gwarantują najwyższy poziom merytoryczny. W praktyce Rada Wydziału lub Instytutu wyznacza dwóch recenzentów, Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów kolejnych dwóch. W wyniku kolokwium habilitacyjnego otrzymuje się stopień doktora habilitowanego.

Wielu studentów, którzy piszą prace doktorskie marzy o późniejszej habilitacji. Taki stopień jest dowodem, że naukowiec może poszczycić się nie lada dorobkiem. Habilitacja jest oficjalnym usankcjonowaniem pozycji w świecie nauki oraz przede wszystkim na uczelni. Wniosek o wszczęcie przewodu habilitacyjnego składa kandydat do Centralnej Komisji, a ta kieruje go dopiero na uczelnię.

Prace doktorskie kończą się publiczną obroną, natomiast przewód habilitacyjny kończy się monograficznym wykładem i niejawnym kolokwium habilitacyjnym, które odbywa się na podstawie kryteriów ministerialnych. Niektórzy naukowcy wnioskują o zniesienie habilitacji jako zbędnego stopnia, który nie przystaje do światowej nauki, w której o znaczeniu naukowca decyduje jego dorobek, a nie komisyjne ustalenia.